بنیاد سینمایی مارتین اسکورسیزی در نیویورک هرساله تعدادی از فیلم‌های قدیمی و کمتر دیده شده سینمای جهان را ترمیم می‌کند. امسال قرعه به نام این گنجینه مهجور سینمای ایران، یعنی شطرنج باد ساخته محمدرضا اصلانی افتاد. فیلمی که سالها در گنجه آرشیوهایم خاک می‌خورد و به دلیل کیفیت بسیار پایین رغبتی به تماشایش نداشتم. به تازگی آن را دیدم و خوشحالم که اولین تجربه دیداری با این کیفیت و نور درست به دست آمد.
شطرنج باد نه تنها به لحاظ طرح مضمون، میزانسن، کارگردانی، طراحی صحنه و لباس و موسیقی متن از زمان خود بسیار جلوتر است، بلکه هنوز هم فیلم به روزیست و با دیدن آن حتی حسرت می‌خوریم که چرا دیگر چنین دقتی در پرداخت و کارگردانی در سینمایمان وجود ندارد.
فیلم داستان پر پیچ و خم زندگی یک خاندان قجری در عصر پهلویست. مادر خانواده به تازگی متوفی شده و میراثی بزرگ و ملکی فوق اشرافی از خود به یادگار گذاشته. بازماندگان خاندان از جمله دختر افلیج (فخری خوروش)، شوهر صیغه‌ای مادر (محمدعلی کشاورز)، تازه داماد و نامزد دختر (اکبر زنجان‌پور) و کلفت خوش‌بر و روی خانه (شهره آغداشلو) هریک به شیوه خود در تلاش برای تصاحب ثروت و ارث و میراث باقیمانده هستند.
شطرنج باد یک انقلاب عظیم مدفون شده در تاریخ در زمینه فیلمبرداری، قاب‌بندی و بالاخص نورپردازی بوده است. نورپردازی ملایم با شمع و میزانسن‌های دقیق و حرکت دوربین‌های به اندازه هوشنگ بهارلو هنوز که هنوز است می‌تواند کلاس درسی برای فیلمسازان جوان باشد. سکونی که در روح عمارت و ساکنان ماتم‌زده‌اش موج می‌زند، با طراحی صحنه استثنایی و لانگ شات‌های طولانی در نیمه ابتدایی فیلم، فضا را می‌سازد و آدمها را محاصره شده در این تاریخ و در تلاش برای تصاحب آن نشان می‌دهد. حرکت و پویایی در نقطه عطف اول داستان (اتفاق سردابه) به دوربین تزریق می‌شود. بازی‌ها بیرونیتر شده، حجم کلوزآپها بیشتر و فضای مالیخولیایی با میزانسن‌های پیچیده‌تر و موسیقی شیدا قرچه‌داغی ملغمه‌ای کابوس‌وار از این خانه اشرافی می‌سازد و سرنوشت محتوم ساکنینش را گوشزد می‌کند. دل‌آشوبه‌ای که در دل اهالی این خانه خلوت موج می‌زند با پلان‌های مشابهی از زنان رخت‌شور در کنار حوض بزرگ که گاه و بی‌گاه به عنوان میان‌پرده ظاهر شده، ناگهان می‌آید و ناگهان قطع می‌شود، به خوبی فضا را شکسته و مخاطب را برای اتفاق بعدی آماده می‌کند. همه چیز در شطرنج باد دقیق و حساب شده است. افسوس که محمدرضا اصلانی هیچ تجربه مشابه دیگری در کارنامه خود ندارد.
منتشر شده در سایت اوسان
